Afschuimen

Afschuimen

• Bompa Borgmans
• 21 reacties
• 20 Apr 2009

Om te weten of een proteïne skimmer oftewel een eiwitafschuimer een welkome aanvulling is op de filtertechnologie van uw vijver, is het goed na te gaan wat het fenomeen afschuimen inhoudt en wat het nu precies doet met uw water. Werkt het principe wel voldoende in zoet water en zo ja, welke stoffen haalt de afschuimer uit uw vijverwater? En niet te vergeten, als we al een eiwitafschuimer op onze vijver zouden willen installeren, welke zouden we dan moeten kiezen. Zijn er functionele verschillen in de diverse typen afschuimers?

Wat houdt het in?

Tussen een luchtbel en water bestaat een bepaalde oppervlaktespanning. Sommige organische stoffen, die we vaak niet eens kunnen zien, maar die wel degelijk in ons vijverwater voorkomen, worden als het ware als een magneet door de oppervlaktespanning naar de luchtbel toegetrokken. Ze kleven zich vervolgens aan die luchtbel vast. Dat alles gebeurt op moleculaire basis.

Wanneer we nu maar grote volumes lucht met vijverwater mixen – en dat liefst op een zo wild mogelijke manier – klonteren die luchtbellen samen en wordt er schuim gecreëerd. We zien schuimvorming heel goed aan de voet van een waterval.

Dat schuim bevat een substantiële hoeveelheid organisch materiaal. Het ziet er dan ook gewoonlijk wat gelig en besmeurd uit. Absoluut niet het lekkere witte schuim van een vers getapt pilsje, eerder viezige plakkaten zoals we ze wel eens op het strand aantreffen bij een flinke westenwind.

Wanneer we dat schuim verwijderen, exporteren we gelijktijdig het organische vuil. De consequentie is dan, dat we ons vijverwater ontdoen van dat materiaal en ons water dus zuiverder wordt. En bijgevolg ontlasten we onze filter.

Zout en zoet water

De techniek van afschuimen vindt met name veel toepassing in de zout water-aquacultuur. Zout water heeft een grotere dichtheid dan zoet water en de luchtbellen zijn er kleiner. Van een bepaalde hoeveelheid gemixte lucht, worden in zout water vier keer zoveel luchtbelletjes gevormd dan in zoet water. De aantrekkingskracht op vuil is dan ook vier maal zo groot.

Daar komt nog bij dat veel organische stoffen minder gemakkelijk oplossen in zout water, waardoor ze eerder aan de luchtbellen blijven plakken.

Toch heeft de techniek het laatste decennium niet stilgestaan, zijn afschuimapparaten verfijnder en efficiënter geworden. Dat heeft er toe geleid, dat ook het afschuimen van zoet water zo langzamerhand de moeite van overwegen waard is.

Wat wordt er verwijderd?

Een effectieve afschuimer verwijderd een massa organische stoffen uit het water. En tevens allerlei voedingstoffen.

Micro-organismen zoals bacteriën en zweefalgen bijvoorbeeld.

Nitriet, nitraat en fosfaat worden weliswaar niet direct afgeschuimd, maar wel via stikstof- en fosformoleculen, waardoor het afschuimproces ook concentraties van nitriet, nitraat en fosfaat reduceert.

Omdat afschuimen gepaard gaat met veel luchtturbulentie, ontsnapt er automatisch ammoniak uit het water.

Ook mineralen zoals calcium carbonaat, magnesium, ijzer en koper verwijdert de afschuimer. En niet te vergeten – heel belangrijk – de aminozuren ketens die eiwitten vormen, vitaminen, proteïnen, koolhydraten en vetten. Dus zeg maar alle afvalstoffen uit de voeding die we onze koi geven.

Wat betekent deze verwijdering?

Door de verlaging van de nitriet-, nitraat- en fosfaatconcentraties wordt de algengroei binnen de perken gehouden. Ik weet dat velen dat heel belangrijk vinden. Streefgetal is beneden de 20 mg/l te blijven. Dat heeft te maken met het menu van de planten in relatie tot de algen.

Als vuistregel ziet die er zo uit:

Minimale nitraat behoefte:

Onderwaterplanten: 5 mg/l

Moerasplanten zoals lissen: 15 mg/l

Draadalgen: 20 mg/l

Zweefalgen: 25 mg/l

Concentraties van vrij zwemmende bacteriën worden uitgedund. Aangezien dit meestal pathogene bacteriën zijn – de slechte bacteriën dus – houdt de afschuimer de bacteriedruk laag. Gaat u echter PIP of Anarex B of anderszins melkzuurbacteriën dan wel opstartbacteriën aan het water toevoegen, dan is het verstandig het afschuimen tijdelijk te staken.

Ook een groot aantal mineralen, zoals calcium en magnesium – die met name de hoogte van de GH en KH bepalen – worden slachtoffer van de afschuimer. Het effect is dat de GH en KH dalen.

Wanneer u bijvoorbeeld gewend bent regelmatig klei aan het vijverwater toe te voegen, zult u er rekening mee moeten houden dat de afschuimer het effect van klei voor een flink deel teniet doet. U zult dan vaker moeten kleien of de afschuimer tijdelijk uitzetten.

Organische stoffen doen het water verkleuren, het wordt wat gelig. Niet echt aantrekkelijk. Doordat de organische stoffen worden uitgedund, vermindert de kleuring van het water en krijgt het water een meer transparante tint.

U mag daaruit gevolg trekken dat ook de kleuring van gifstoffen zoals malachiet groen of kalium permangaat uitgevlakt wordt en die gevolgtrekking is terecht. Ook het gif zelf wordt verwijderd.

Plankton en zweefalgen gaan eraan en wat mogelijk eerst aan lichtelijk eutrofisch en dik water deed denken, wordt nu echt ontdaan van deze stoffen. Het water wordt dun. De bellen aan de oppervlakte springen meteen kapot.

Laat ik niet vergeten nog een extra positief effect van de afschuimer te noemen: zuurstofverrijking van het water in niet geringe mate!

Zoals u ziet verwijderd de afschuimer een massa stoffen uit het water en inderdaad, u heeft het goed opgemerkt, zowel goede als slechte stoffen. Maar eerlijk gezegd: meer slechte dan goede stoffen.

Verschillende typen afschuimers

In principe zijn er drie manieren bedacht om zoet water af te schuimen. Hierbij moet u rekening houden met het feit dat de effectiviteit van de afschuimer niet zozeer zit in de manier van afschuimen, maar eerder in de hoeveelheid mix van water en lucht. Dat volume bepaalt of een afschuimer adequaat werkt of niet. Het heeft dus niet alleen met het ontwerp, maar ook met pompcapaciteit te maken.

a) De venturi skimmer, zoals de Febi. Hier wordt lucht via een venturi in het water geblazen en wordt het schuim via vertikale buisjes in een reservoir afgevoerd.

b) De opwaartse luchtsteen skimmer, zoals die van Sander. Via luchtstenen wordt het water in een kolom van lucht voorzien en wordt het schuim bovenin de kolom verzameld. Voor deze toepassing is een extra luchtpomp benodigd.

c) De neerwaartse skimmer, zoals de Clarity. Hier wordt het water van bovenaf via een sproeier over media in een kolom gespoten en via een ingenieuze techniek wordt het schuim onderaan de kolom verzameld.

Testen hebben uitgewezen dat de neerwaartse skimmer het meest robuuste afschuim-ontwerp is van de drie. Zowat alles vanaf het formaat cel-organisme wordt verwijderd. De kracht en de mechanische turbulentie waaraan het water wordt blootgesteld, manifesteert zich namelijk het hevigst bij dit ontwerp.

De Clarity

De Clarity is het meest toonaangevend en gepatenteerd ontwerp op het gebied van afschuimers. Deze eiwitafschuimer is van Noorse makelij, is gebouwd van hetzelfde materiaal als de welbekende Lego-steentjes (dus haast onverwoestbaar) en heeft sinds een aantal jaren wereldwijd een geweldige naam en faam opgebouwd. Er zijn verschillende formaten op de markt.

De Clarity is uitvoerig en herhaald getest op een serie van vijvers. De resultaten logen er niet om. Er werd een dramatische terugloop van het nitraatgehalte geconstateerd - en dat binnen een tijdsbestek van 30 dagen - dat vervolgens leidde tot een zichtbare verbetering van de waterkwaliteit en opmerkelijk florerende koi.

Reden voor ons, als Interkoi, om eens enkele van deze afschuimers op onze eigen bassins te testen.

Willem van Interkoi Veldhoven startte met een nitraatgehalte van 45 mg/l. Na tien dagen was deze gezakt naar 32 en weer tien dagen laten naar 24 mg/l. Intussen begon het water danig op te klaren, glom het wateroppervlak als een spiegel en was het duidelijk dat de koi zich echt in hun element voelden.

Aanvulling van het koibestand deed het nitraatgehalte aanvankelijk stijgen naar 35 mg/l. maar daarna begon het weer te dalen. Het water bij Willem is nu 28 mg/l. Nog iets te veel om de algen definitief onder controle te krijgen, maar de ontwikkeling is zeer bemoedigend.

In Arendonk heeft Luc er weer een nieuwe hobby bij: het scheppen van schuim! De Clarity staat hier op het eerste bassin en elke keer verwonderen we ons erover hoeveel schuim deze verwijdert. Hoewel het water wat groenig is, is de waterkwaliteit formidabel. De oppervlakte glimt als een spiegel en wat belangrijker is: de koi zijn nog nooit zo ontspannen geweest als de laatste weken.

Conclusie

De belangrijkste werking van de Clarity is de reductie van organische stoffen die leidt tot verlaging van het nitraat- en fosfaatgehalte. Algengroei wordt daardoor onder controle gehouden maar verdwijnt niet en dat is goed.

Dat proces vraagt een tot twee maanden, zoals het zich nu laat aanzien.

Een verder voordeel is de enorme zuurstofverrijking van het water en zuurstof werkt – zoals u weet – eveneens reinigend. Ook de ontkleurende werking is een pré, maar bij een flink voerregime (de belangrijkste reden van waterkleuring) blijkt dit tot dusverre een traag traject.

De werking van deze afschuimer heeft absoluut een positieve invloed op de waterkwaliteit en bijgevolg het gedrag en de gezondheid van de koi. Minder waterwisselingen lijken nodig; er kan naar rato meer gevoerd worden zonder aantasting van de waterkwaliteit. Het filter wordt ontlast.

Nadelen heeft de afschuimer ook en daar zult u bewust mee om moeten gaan. Hij verwijdert namelijk ook enkele goede stoffen. Toevoegingen van klei, bacteriën en dergelijke komen derhalve in een ander daglicht te staan. Ofwel de frequentie ophogen, ofwel de afschuimer tijdelijk uitzetten.

Testen hebben aangetoond dat het afschuimproces direct invloed heeft op de KH en GH waarden - en indirect op de PH - doordat ook mineralen worden verwijderd. Dit proces gaat langzaam maar het blijft goed om deze waarden regelmatig te monitoren.

Al met al is de werking van de Clarity tot dusverre uiterst positief uitgevallen. Ik installeer hem zelf permanent op mijn vijver via een van de skimmers. Mijn ervaring met eiwitafschuimers beslaat zo’n 15 jaar, dus ik weet wat ze doen en kunnen en dat is, in het belang van onze koi, niet gering.

Rini Groothuis

(copyright voorbehouden)